Ruim 40 jaar geleden ben ik geboren in het Zeeuws-Vlaamse Hulst. En ondanks dat ik daar al ruim 24 jaar niet meer woon en via allerlei omzwervingen uiteindelijk in Den Bosch beland ben, merk ik regelmatig dat er nog steeds een stukje Hulstenaar in me zit. Binnenkort woon ik zelfs langer in Den Bosch dan dat ik in Hulst gewoond heb. Gezien de opmerkelijke overeenkomsten is het eigenlijk niet gek dat ik me in beide steden zo thuis voel. Kenmerkend voor beide steden is de historische binnenstad die omringd wordt door goed onderhouden vestingwerken. Daarnaast steekt de schoonheid van beide steden fel af tegen het industriële uiterlijk van haar buurtsteden. Maar de meest opmerkelijke overeenkomst tussen beide steden is de prachtige basiliek die de binnenstad siert. De Sint Jan in Den Bosch en de Sint Willibrord in Hulst worden gekenmerkt door een indrukwekkende gotische stijl. Af en toe loop ik de Sint Jan binnen om deze schoonheid in me op te nemen. Enkele weken geleden werd mijn aandacht daarbij echter gevangen door iets anders. Er werd aangekondigd dat er binnen enkele minuten een bijeenkomst zou zijn voor het bidden van de rozenkrans. Nieuwsgierig bleef ik even wachten om te kijken wat er zou gebeuren. Uiteindelijk nam er een vrouw van middelbare leeftijd plaats in de kerkbank die in een microfoon eindeloos hetzelfde gebed herhaalde en wiens woorden gerepliceerd werden door de 3 aanwezige hoogbejaarde deelnemers.

En toen meldde de kritische marketeer in mezelf zich. Hoe kan dit? Wanneer een bedrijf of product de neergangsfase binnen een productlevenscyclus nadert, wordt er normaal gezien meteen ingegrepen. Sanering of herpositionering zijn dan de meest geschikte opties. Maar hier zag ik een product dat compleet aan het uiteinde van deze fase te vinden leek. Of Is dit toeval? Nou nee, want weekblad Elsevier rapporteerde onlangs ook dat het aantal doopplechtigheden, communies en huwelijken afgelopen 20 jaar met tientallen procenten gedaald is en dat deze daling steeds sterker wordt. En in de krant lezen we dagelijks de discussies over herbestemmingplannen voor leegstaande kerken. Mezelf hierover verwonderend loop ik richting de uitgang en wordt mijn aandacht gevangen door een groot pamflet. Hierop lees ik dat de paus ter ere van het 50^ste verjaardag van het tweede Vaticaanse Concilie – een soort “beleidsplan” voor de Rooms-katholieke kerk – het Jaar van de Barmhartigheid heeft uitgeroepen. Wat een ouderwets woord! Wat zou dat exact betekenen? Een soort van empathie? Gelukkig hebben we tegenwoordig dankzij onze smartphone direct toegang tot informatie, dus neem ik plaats in de kerkbank om het woord barmhartigheid te Googlen. Ik kom erachter dat het niet alleen gaat over empathie, maar ook over vergiffenis. Maar daarmee wordt de volledige betekenis van dit begrip niet omvat. Waar empathie en vergiffenis voornamelijk innerlijke processen zijn die beschreven worden door de 7 geestelijke werken van barmhartigheid, bestaan er ook 7 lichamelijke werken van barmhartigheid waarin daadwerkelijke acties beschreven staan. Twee werken spreken me overigens wel aan; de onwetenden onderrichten en de bedroefden troosten. Als docent aan een Hogeschool en als trainer van veel vrouwelijke atleten komen deze barmhartige acties me bekend voor!

Ik loop de Sint Jan uit en besluit dat ik barmhartigheid toch wel een mooi concept vind. Jammer dat de katholieke kerk haar stem in een groot deel van de maatschappij kwijtgeraakt lijkt te zijn en er hierdoor zo weinig aandacht aan besteed wordt. Alhoewel? De opkomende deeleconomie en de groeiende weerstand tegen het economisch liberalisme – de Derde Weg in de jaren 90 die vooral staatsbedrijven privatiseerde en waartegen nu o.a. Thomas Piketty, Bernie Sanders en Jesse Klaver ageren – passen wat mij betreft wel in het verlengde hiervan. Plotseling gaat mijn aandacht weer naar Google. Voor dergelijke bedrijven zal barmhartigheid vast geen vanzelfsprekendheid zijn. Is dat wel zo? Dit bedrijf investeert veel van haar enorme winsten in nieuwe projecten die ons het leven een stuk aangenamer maken zoals navigatie en slimme apparaten en heeft duurzaamheid hoog op de agenda staan. En wat wellicht minder bekend is: Dit bedrijf investeert veel tijd en geld in onderzoek naar management- en leiderschapspraktijken. Over leiderschap is al veel gezegd en geschreven, maar Google kon vanuit haar unieke organisatie – groot, platte structuur, veel teams, veel diversiteit – goed onderzoeken wat het effect van leiderschapskwaliteiten op het effect van de productiviteit van een team is. De uitkomst was anders dan menigeen verwachtte. Op geen enkele wijze kon er namelijk een verband tussen goed leiderschap en een goede teamprestatie aangetoond worden. Dus besloten de onderzoekers van Google zich te richten op teamsamenstelling als verklaring voor de productiviteit van teams. Er werd gekeken naar allerlei factoren zoals dezelfde of een andere achtergrond, opleidingsniveau, intelligentieniveau, geslacht, afkomst enzovoorts, maar wederom was er geen enkel verband te vinden die de verschillen in output van de teams verklaarden. Vandaar dat dit onderzoeksteam vervolgens haar aandacht verlegde naar de normen en waarden van de teams. Wellicht kunnen deze het verschil in productiviteit tussen de teams verklaren? Nu kwam er wel een duidelijk verband aan het licht. De aan- of afwezigheid van 2 zaken bleek de output van teams voor een groot deel te verklaren. Als eerste het gevoel van veiligheid dat binnen een team heerst. Hiermee wordt de mate waarin je jezelf kunt uiten en jezelf kunt zijn bedoeld. Daarnaast was de mate waarin voor elkaar gezorgd werd een belangrijke factor. Hiermee wordt niet alleen het overnemen van elkaars taken bedoeld, maar vooral ook de mate waarin groepsleden herkennen of iemand ondersteuning of troost nodig heeft. Barmhartigheid 2.0? Het heeft er alle schijn van!

Ik loop langs het statige pand van het bisdom ’s-Hertogenbosch. De bisschop die onlangs afgetreden is, zal wel een heftige tijd achter de rug hebben en zich vooral crisismanager gevoeld hebben. Nu zijn er de laatste 5 jaar vanuit meerdere type organisaties, zoals woningcorporaties, kinderdagverblijven, overheden en inlichtingendiensten, duistere en donkere zaken aan de oppervlakte gekomen. Deze verkondigen echter niet actief een boodschap van barmhartigheid zoals de katholieke kerk dat doet. Hoe kan het zelfs daar zo mis gegaan zijn? Binnen enkele minuten besef ik dat mijn omgeving het antwoord geeft. Heel de binnenstad van Den Bosch staat in het teken van de 500^ste sterfdag van Jeroen Bosch, een vrome katholiek die de misstanden in zijn tijd (1450-1516) op een unieke wijze in zijn vol met symboliek gevulde schilderwerken verwerkte, waarvan De Tuin der Lusten wellicht het meest bekend is. Alhoewel de betekenis van de meeste symbolen in de loop van de tijd verloren is gegaan, is het duidelijk dat hij extreem goed in staat was om de donkere kant van de mensheid in beeld te brengen. Ik besef tegelijkertijd dat er in Hulst ook zo’n fenomeen aanwezig is. Namelijk den vos Reynaerde uit het diergedicht stammend uit de 13^e eeuw waarbij deze vos de demonische eigenschappen van de mensheid verbeeldt. Weer een prachtige overeenkomst tussen beide steden!

Door deze donkere innerlijke krachten door middel van kunst, cultuur en literatuur naar voren te brengen werd gepoogd om zaken binnen het bewustzijn van de mensen te krijgen. Wanneer dit niet het geval is, wordt dit een onderdeel van een innerlijke strijd gevoed door wat de grote psycholoog Carl Jung ‘de schaduw’ noemde. Deze bestaat uit alle in de psyche aanwezige zaken die niet onderkend worden en daardoor vaak op anderen geprojecteerd worden. Zo kan iemand die tolerant in het leven staat maar zijn eigen intolerantie ten aanzien van bepaalde zaken niet onderkent, zich plotseling zelf zeer intolerant opstellen.

Beelden en verhalen kunnen innerlijke psychische zaken ‘in het licht zetten’ waardoor er ‘ont-wikkeling’ plaats kan vinden. Maar dan zouden volgens mij deze processen wel in alle vrijheid op innerlijk vlak moeten plaatsvinden. Ik vermoed dat het externaliseren van deze processen door het blind volgen van sociale normen – ‘het hoort zo’ – of opgelegde gedragsregels door machtsgedreven instituten, een dergelijk proces stopt of zelfs omkeert omdat zaken dan niet meer doorvoeld en doorleefd worden. Bij hoeveel bedrijven of instanties verdwijnt de passie omdat ondernemerschap plaatsmaakt voor starre regels en procedures? En wat gebeurt er als een dergelijk bedrijf of instantie een bijzondere status of alleenrecht verwerft? Hiervoor moeten we alleen maar naar instanties zoals de FIFA en IAAF te kijken. Macht corrumpeert helaas in veel gevallen, terwijl deze ook aangewend kan worden voor de “ont-wikkeling” van anderen door het creëren van een klimaat van veiligheid en zorgzaamheid, zoals de onderzoekers van Google zo mooi aangetoond hebben. Op basis van deze moderne versie van barmhartigheid kunnen de unieke talenten van individuen tot bloei komen en gecombineerd tot grote prestaties leiden. Daarom geloof ik in gedecentraliseerde maar wel samenwerkende zorg- en onderwijsinstellingen en in de netwerkeconomie zoals deze nu in opkomst is. En in mensen die hun hart in plaats van hun portemonnee volgen, zoals al die vrijwilligers die momenteel de bezoekers aan Den Bosch richting de Jeroen Bosch expositie in het Noord-Brabants Museum sturen. Mooie stad, toch? Ik denk dat ik er voorlopig blijf wonen.